udostępnij:
Siedemset sześćdziesiąt lat temu książę wrocławski Henryk III Biały przeprowadził pierwsza lokację miasta. Ten pierwszy przywilej lokacyjny z 1248 roku został potwierdzony dwa lata później w 1250 roku. Lokacje o których mowa miały podstawowe znaczenie dla korzeni herbowych miasta. Zawsze najpierw musiała być lokacja, a później dopiero miasto mogło myśleć o herbie.
Pierwszą wzmiankę historyczną o Brzegu zawiera dokument 21 grudnia 1234, w którym występuje nazwa osady -Wysoki Brzeg (Wissoke Brzegh). Datowany rok później dokument zawiera nazwę Visokebreg, a w dyplomach z 1241 i 1250 roku spotykamy się z przekładem łacińskim tej nazwy „Alta ripa, tj wysoki brzeg”. W późniejszych przekładach źródłowych w języku łacińskim występuje nazwa Brega. Obecna nazwa miasta Brzeg, powstała wskutek przekształcenia prastarego określenia polskiego Wysoki Brzeg związanego z ukształtowaniem terenu. Jednak zanim pojawiła się pierwsza wzmianka historyczna około 990 roku ziemia brzeska jako część składowa Śląska wchodziła w skład ziem wczesnofeudalnego państwa Piastów. Po rozbiciu dzielnicowym w 1138 roku wraz ze Śląskiem weszła w posiadanie Władysława najstarszego z synów Bolesława Krzywoustego. Następnie przez pewien czas należała do Bolesława Kędzierzawego, który odstąpił cały Śląsk synom Władysława Bolesławowi Wysokiemu i Mieszkowi Plątonogiemu. Skutkiem dalszych działów rodzinnych(1177/1178) ziemię brzeską otrzymał Bolesław Wysoki jako książę dolnośląski. Do 1311 roku – pisał Krystian Heffner – stanowiła ona ze względu na dosyć gęstą sieć osadniczą -ważną część księstwa wrocławskiego. Jedną z osad tego księstwa był Brzeg. „Wysokibrzeg”- pisał Józef Skoczek dzieli los całej śląskiej ziemi. pod względem politycznym należy wraz z całym Śląskiem przez pewien czas do Czech i państwa wielkomorawskiego, by wreszcie wejść w skład Polski Piasŧów. Jan Długosz,opisując miasta polskie wymienia m. in. Brzeg nad brzegiem Odry leżący i stąd tak po polsku nazwany”. Natomiast Bartłomiej Stenus (Stein) z Brzegu w opisie Śląska z 1513 r. podaje: „Leży ono nad tym brzegiem Odry, który jest nieco wzniesiony, stąd to nazywano je Wysokim Brzegiem jak wskazują bardzo stare źródła. Siedem lat po najeździe tatarskim przeprowadzona została pierwsza lokacja oparta na prawie średzkim. Wprowadzała ona wykształcone i wspólne dla miast średniowiecznych formy organizacyjno – prawne do istniejących od dawna na ziemiach polskich osad miejskich. Jako ciekawostkę można podać, że występuje także inna data lokacji rok 1247. Zdaniem historyka Władysława Dziewulskiego nastąpiła ona na mocy decyzji Bolesława Rogatki, który był synem i następcą Henryka II Pobożnego. Lokacje o których mowa miały podstawowe znaczenie dla korzeni herbowych miasta. Zawsze najpierw musiała być lokacja, a później dopiero miasto mogło myśleć o herbie. Herb Brzegu miał kilka wersji. W pierwszej na herbowej tarczy widniały najprawdopodobniej trzy haki, które pierwotnie podobne były do paszcz wilczych, a potem do kotwic rzecznych. Motyw ten występuje na wielu pieczęciach i monetach miejskich już od XIII w. Druga wersja nie różniła się wiele o od pierwszej , ale była ciekawsza, gdyż nad tarczą herbową była widoczna półfigura anioła. W wersji trzeciej mówi się o tarczy herbowej na której jak w poprzednich wersjach były umieszczone trzy kotwice, lecz nad tarcza była główka. Na temat trzech kotwic występujących zarówno w herbie Brzegu jak i w szeregu pieczęci miejskich historycy wysuwali kilka hipotez. Niektórzy uczeni niemieccy opierają swoje przypuszczenia na wyrażeniu „wolf zens”(samołówka),występującym w opisie pieczęci z 1374.W trzech kotwicach dopatrzyli się podobieństw do samołówki, która miała być rzekomo używana przez kolonistów niemieckich w walce z dzikimi zwierzętami. Inni historycy wiązali trzy kotwice z trzema pierwszymi wójtami reprezentantami handlu miejskiego i rzecznego. Trzeci hipoteza nawiązuje do postaci Św. Mikołaja z Bar szczególnego opiekuna i patrona rybaków. Jednak najbliższym i chyba najpewniejszym jest stwierdzenie iż trzy kotwice, jako motyw pierwszoplanowy na tarczy herbowej, maja bezpośrednio związek z żeglugą, rybołówstwem i handlem rzecznym na Odrze, która odgrywała, przed i po lokacji poważną rolę w życiu ludności brzeskiej. Skoro korzystano z jej dobrodziejstw przywiązywano do niej wielką wagę i dlatego starano się znaczenie tych dobrodziejstw w jakiś sposób udokumentować. Stąd umieszczenie trzech kotwic w herbie i pieczęci zdaje się być wystarczająco uzasadnione. W XIV wieku miasto posiadało już swoją pieczęć i herb. A oto jak wyglądała pieczęć, którą opatrzony został dokument z 1318 roku. W obramowaniu perłowym była umieszczona tarcza trójkątna z z trzema kotwicami, a wiec i tutaj pojawia się jakby wizerunek herbu miasta Brzegu. W otoku widniał następujący napis: SIGGILLUM BURGENSIUM D.BRIGA. Ta forma legendy występująca na pieczęciach znaczniejszych miast była jedną z najstarszych i często używanych na Śląsku. Samo powstanie herbu Brzegu przypada na okres organizowania miasta na nowym prawie (druga polowa XIII w.) i łączy się z utworzeniem oraz działalnością samorządu miejskiego. Wtedy herb Brzegu służył do różnych celów praktycznych między innymi: do wyznaczania własności miejskiej, na pieczęciach uwierzytelniał dokumenty(dodawał im znaczenia i powagi oraz zastępował podpis. Miał również zastosowanie w kancelarii miasta. Dekorowano nim bramy i budynki. O doborze symbolicznych wyobrażeń herbowych decydowali sami mieszkańcy miasta. Herb miasta zachował się w zasadzie bez zmiany, ustalając się w swoim rysunku z końcem XVI w. – napisał Damian Tomczyk w książce Herby miast Śląska Opolskiego. Natomiast jak już wcześniej wspominaliśmy literatura niemiecka widzi w tym znaku miejskim nie kotwice, lecz wilcze paszcze „Wolfssense”, próbując w różny sposób tłumaczyć ich genezę i znaczenie. Profesor D.Tomczyk tak opisuje herb. Są to trzy kotwice łukami żeleźców zwrócone ku trzem rogom tarczy, złączone ze sobą pierścieniem w środku pola o barwie srebrnej (białej) w czerwonym polu. Plastyczny obraz herbu naszego miasta daje znajdująca się w Muzeum Piastów Śląskich w Brzegu płaskorzeźba kamienna. Na koniec warto zwrócić uwagę na fakt, że w tym czasie nadawanie herbu miastom było rzadkością i Brzeg należał do nielicznych przykładów.
Wiktor Krzewicki
